U Sarajevskom ratnom teatru premijerno je izvedena predstava “Call me God”, reditelja Gianluce Iumienta. Postavljena po tekstu četvorice dramskih pisaca (Gian Maria Cervo, Marius Von Mayenburg, Albert Ostermaier, Rafael Spregelburd), predstava “Call me God” bavi se istinitom pričom o dvojici snajperista (John Allen Mohammed i Lee Boyd Malvo) koji su terorizirali Washington DC u oktobru 2002. godine ubivši deset osoba i ranivši tri. 

Priča je, dakako, tragična, kao i svaka priča o stradanju nevinih. No, prenebregnuvši patetiku, pa čak i tragiku, predstava pokušava da, na pretežno duhovit način, osvijetli dublje razloge nasumičnog stradanja američkih građana u tom oktobru 2002. godine. Paletom multimedijalnih sredstava (video, imitacija filma, radio-drama, neverbalni i verbalni glumački izražaj, interakcija s publikom) nastoji se iskomunicirati plošnost, vulgarnost, glupost i pohlepa američke malograđanštine. Američki kič i duhovno siromaštvo iz kojeg tragedije poput snajperskih napada u DC-ju i nastaju su na sceni sasvim jasni: predstava je bogato osvijetljena, scena ispunjena simbolima američkog života, kostimi sasvim prate temu i koncept, velika američka zastava zastire treći plan scene. Vjerna svom konceptu, zasnovanom na postdramskom načinu rada, predstava skače od parodije preko stand-up komedije i performansa, do mjuzikla i dokumentarizma. Glumci (Alban Ukaj, Maja Salkić, Amila Terzimehić, Jasenko Pašić i Enes Kozličić) odlično su se prilagodili konceptu te vrlo vješto, smiono i samopouzdano interpretiraju žanrovski i stilski amalgam. 

Teško je precizno tumačiti postdramsku predstavu, jer svaka nova scena, svako rediteljsko rješenje, svako nanovo uvedeno sredstvo traži novi ključ za svoje tumačenje, ukoliko ga i ima. Postdramske predstave se i opiru takvom načinju tumačenja, ili se opiru tumačenju uopšte. Na kraju krajeva, postdramske predstave se često i opiru oznaci “postdramske”. Pozorište je odavno evoluiralo dotle da se dihotomija predstava/tekst konačno rascijepila, kao atom, i uzrokovala eksploziju novih formi i predstava od kojih je svaka nova predstava poetika za sebe. Termin “postdramski” je oznaka, teorijski kišobran pod kojim se stišću poetike koje često nemaju ničeg zajedničkog. Ovakvi uradci imaju oko sebe blagu auru proizvoljnosti u rješenjima koja ih čuva od rigidnog, ponekad i malicioznog tumačenja. Govorim uopšteno, naravno. Iz navedenih razloga neću ulaziti u kvalitativnu analizu strukture i prirode rediteljskih rješenja ove predstave. Čini mi se da će svaki gledalac pronaći put kroz predstavu za sebe i uzeti nešto od mizanscena, govorne radnje, koreografije, geste, i svih ostalih sredstava kojima “Call me God” obiluje.

Predstava bombarduje Amerikom. Otvara se tableau-om Iwo Jime, sve vrijeme pozadinom dominira ogromna američka zastava, kolica iz supermarketa i pumpa za benzin su dijelovi scenografije, maše se puškama, replike su isprekidane pucnjevima, atmosfera je pretežno u duhu Davida Lyncha, pjesnika američkog predgrađa, čak je prisutna i muzika Angela Badalamentija, kompozitora Twin Peaks teme, ultimativne serije o čudovišnosti američke malograđanštine. Idejni aspekt predstave ne može biti jasniji – američki agresivni kapitalizam, američko moralno i duhovno siromaštvo pod krinkom liberalnih i demokratskih vrijednosti, iluzija o vlastitoj pravednosti, gotovo biblijska predodžba o Izabranoj zemlji, “Manifest Destiny” proširen na čitav svijet – će dovesti do implozije američkog društva i urušavanja američkog carstva. To čak piše i u afiši. Tu nailazimo na dva problema.

Prvi problem je tematske prirode, to jest nedostatak tematske univerzalnosti predstave “Call me God”. To je tekst sa američkom temom, koji tretira američku tragediju, američke probleme, američko društvo. Rediteljski i scenografski koncept, nažalost, odmažu jer predstavu dodatno amerikaniziraju. Teško je gledati predstavu izvan američkog konteksta kad reditelj neprestano insistira na Americi. Stand-up vinjeta negdje u prvoj trećini pokušava da predstavu poveže sa našim kontekstom uvodeći u priču Mevlida Jašarevića i njegov nespretni pokušaj terorističkog napada. Uprkos tome što je duhovita i divno izvedena, ta vinjeta malo doprinosi univerzalnosti predstave, osim što je to prvi od rijetkih momenata prepoznavanja između publike i scene. Čini mi se da bi potpuno prepoznavanje između predstave i publike prije nastalo u jednom od nebrojenih američkih Twin Peaks-ova, nego u Sarajevu.

Čak ukoliko se zanemari tematski, nailazimo na drugi problem – idejni. Reditelj koristi se standardni paket kritike američkog društva: oružje, zastave, paradigmu vijetnamskog veterana, paradigmu policajca, simbole američkih korporacija, parodije pripadnika tajnih službi, FBI, Guantanamo etc. To su stereotipi američkog društva opravdano kritikovani i ismijavani već godinama, od Thomasa Pynchona i Davida Fostera Wallace-a do Bill Hicksa i Jona Stewarta.  Predstavi “Call me God” u tom smislu nedostaje originalnosti. Često je Americi prorokovana propast. Mnogi su kroz decenije najavljivali kraj američkog carstva. Evropska ljevica, u svom antikapitalizmu i antiamerikanizmu, ponekad žrtvuje svoju objektivnost, donosi zaključke naprečac i zna podržavati ili braniti nekog samo zato što s njim/njom dijeli antiameričku poziciju. To je evropske ljevičare znalo odvesti na bizarne stranputice. Predstava “Call me God”, u svojoj namjeri da kritikuje američki imperijalizam i kapitalizam, možda blago upada u sličnu zamku: rediteljska rješenja pred kraj predstave dovode predstavu u empatičnu poziciju u odnosu na masovnog ubicu John Allena Mohammeda, na neki način amnestirajući ga, jer on je žrtva sistema protiv kojeg se pobunio. U to možemo djelimično povjerovati, sa psihološkog aspekta. No, sva rediteljska rješenja pred kraj predstave (video, govorna radnja, monolog u formi rap-pjesme, postavka u kojoj mali čovjek biva uništen od strane moćnog, hladnokrvnog i sebičnog sistema) mogu biti protumačena i blago hagiografski: John Allen Mohammed postaje neka vrsta pseudo-Malcolm X-a. 

Možda je jednostavno želja da Amerika umre previše jaka.

Da zaključim, predstava “Call me God” podsjeća me na jednog Amerikanca koji je davno, prije petnaestak godina, bio gost moje tetke. Pošto je tetki rođendan 11. septembra, on je oduševljen pitao: “I vi ovdje obilježavate Nine Eleven?”